Por que saír do sistema euro? (II)
Este indicador de diverxencia permite evidenciar analiticamente a coherencia socio-económica de cada un dos países da zona euro, facendo aparecer diferenzas estruturais profundas
3. A balanza corrente, primeira "variábel de fuga"
Se non se puxera en pé a moeda única, estas diferenzas de inflación estrutural serían xestionadas con axustes dos tipos de cambio. En ausencia desta posibilidade, os déficits comerciais puideron, ata certo punto, ampliarse, sen unha forza que os fixese retroceder posto que o déficit non facía cuestionar a moeda nacional. Se o Estado Español, por exemplo, conservarse a peseta, non podería rexistrar un déficit exterior que chegaba en 2007 ata o 10% do PIB: a súa moeda axustaríase. Esta é unha primeira "variábel de fuga" respecto á lóxica de disciplina salarial e orzamentaria do sistema euro.
No período anterior á introdución do euro, o comercio das dúas grandes zonas estaba case equilibrado. Pero a diverxencia estableceuse moi rapidamente cun déficit crecente no Sur e o aumento dos excedentes no Norte. Francia ocupa, como é habitual, unha situación intermedia, aínda que o recente afondamento do seu déficit faille inclinarse progresivamente cara o lado sur. En canto á zona euro no seu conxunto, o seu comercio exterior é tendencialmente equilibrado.
Na intención de que o dito resulte máis claro teñamos en conta que no período 1992-1994 o saldo comercial representaba nos estados do norte a mesma porcentaxe que os estados do sur, se ben a diverxencia aumenta progresivamente, atopando xa en 2000 diferenzas porcentuais do 4% sobre o PIB que en 2008 acadan o 17% entre o bloque do Norte e o bloque do Sur para estabilizarse desde aquela até hoxe nun promedio do 10%.
4. O tipo de interese real, segunda "variable de fuga"
Unha das regras do sistema euro era liberalizar os movementos de capitais, mentres que o tipo de interese do BCE xogaba un papel director. Esta regra funcionou ben e conduciu a unha igualación perfecta dos tipos de interese. Pero na medida en que se mantiñan as diferenzas de taxas de inflación, ou incluso se acrecentaban, esta uniformidade do tipo de interese nominal foi acompañada dunha diferenza crecente nos tipos de interese reais netos da inflación propia de cada país. A tendencia xeral era á baixa, pero esta foi aínda máis marcada nos países do Sur onde a inflación era máis elevada.
Entre 2000 e 2007, o tipo de interese real foi de media o 2,7% nos países do Norte, aínda que so o 1,2% nos países do Sur. Estes débiles tipos de interese reais conduciron a unha forte progresión das taxas de endebedamento dos fogares, o 36% no Sur contra so o 4% no Norte. Obsérvase unha relación significativa entre o nivel medio do tipo de interese real e o crecemento do endebedamento dos fogares. O crecemento máis elevado nos países do Sur foi sostido en parte por este proceso de sobreendebedamento que alimentou as burbullas inmobiliarias, particularmente no Estado Español.
A modo de exemplo reparemos que no período 2000/2007 o tipo de interese real e o endebedamento privado situase no Estado Español no 0,2 e no 40 respectivamente, en Grecia no 1,2 e no 42 , en Portugal no 0,8 e no 41. Porén no caso de Alemaña o tipo de interese real e o endebedamento privado situase no 3,1 e -8, en Austria 2,6 e 11 e en Bélxica no 2,1e 9.
5. O xiro alemán
A historia do lugar ocupado pola economía alemá no mercado mundial pode contarse a partir da do seu excedente comercial, medido aquí pola súa balanza corrente en proporción ao PIB. Durante o período que separa as dúas grandes recesións (1974-75 e 1980-81), o excedente anúlase progresivamente. A década de 1980 corresponde a un vigoroso restablecemento, de tal maneira que o excedente rexistrado en vésperas da reunificación é comparable ao que se pode observar hoxe. A reunificación de 1991 conduce a unha desaparición case instantánea deste excedente, que se mantén moi débil durante toda a década de 1990. O xiro ponse de manifesto a comezos da década de 2000 e conduce a un espectacular rexurdimento que eleva o excedente alemán ata o 7% do PIB en vésperas da crise.
Este restablecemento do comercio exterior alemán obtívose por una verdadeira contención salarial. Ata a posta en pé do euro, a maior parte dos países realizaban esforzos de converxencia, en forma dun descenso do custe laboral unitario ou, o que vén a ser case o mesmo, dun descenso da participación salarial na renda nacional. Pero todo cambia en Alemaña dende comezos dos anos 2000: a participación dos salarios no PIB retrocede, de maneira especialmente acelerada a partir de 2004. En poucos anos, o custe laboral unitario real baixa case un 10%. No resto da zona euro, como nos países do Sur, o custe laboral unitario real (dito doutra forma, a participación dos salarios na renda nacional) so baixa a un ritmo moi ralentizado.
Esta constatación é decisiva: a competitividade relativa de Alemaña modificouse brutalmente. E as taxas de inflación diferenciadas acentúan aínda máis a diverxencia. Entre 1998 e 2007, o custe laboral unitario nominal mantívose constante en Alemaña, mentres aumentou o 27% no Sur y o 15% no conxunto constituído por Francia e o Norte (excluíndo Alemaña).
Pero estas modificacións nas relacións de competitividade non bastan para explicar a evolución das balanzas comerciais. Hai que engadir outro elemento, en parte ligado ao anterior: o crecemento relativo da demanda interna, e en particular do consumo. Neste aspecto tamén as diferenzas de traxectoria son considerables. En dez anos, entre 1997 e 2007, o volume do consumo aumentou un 28% na zona euro excluíndo a Alemaña (un 30% no Sur), pero so o 9% en Alemaña. Esta diferenza procura unha vantaxe suplementaria a Alemaña: o restablecemento das marxes comerciais e o case estancamento do consumo permiten acrecentar as súas capacidades produtivas. Pódese comprobar isto econometricamente: o custe laboral por si so non pode explicar a evolución dos saldos comerciais, hai que engadirlle outro argumento,neste caso o crecemento do consumo privado.
6. Un indicador sintético de diverxencia
A fin de obxectivar mellor as diferenzas de estrutura entre os países, constrúese un indicador sintético de diverxencia a partir das catro características seguintes, definidas respecto á media da zona euro no período 2000-2007. Isto é o crecemento, particularmente desviación da taxa de crecemento medio, a inflación, nomeadamente a desviación da taxa de inflación media, o déficit público, particularmente desviación do saldo medio (en % do PIB) e por último na balanza comercial, singularmente na desviación do saldo medio (en % do PIB).
O indicador sintético está calculado como a media destes catro indicadores elementais (despois de normalización tomando as variables centradas reducidas). Os países que diverxen "positivamente" son aqueles que beneficiaron dun crecemento superior, acompañado dunha inflación e de déficits público e exterior máis elevados. A correlación entre estas catro tendencias-tipo non é, evidentemente, total, e a función do indicador sintético é resumilas en unha magnitude única, definida forzosamente de maneira convencional.
A ordenación dos países reflicte ben a partición entre Norte e Sur. Todos os países do Norte teñen un indicador negativo, o que quere dicir que o seu crecemento é inferior pero "virtuoso" desde o punto de vista dos déficits e da inflación. Polo contrario, o indicador relativo é positivo para todos os países do Sur. Francia atópase como é habitual en posición intermedia, aínda que un pouco "inclinada" cara o Sur e non demasiado afastada de Italia.
Os estados que diverxen da media son por esta orde Grecia, Estado Español, Portugal, Irlanda, Italia, situase na media da converxencia Franza e os que máis se desenvolven por esta orden pasan a ser Austria, Países Baixos e Bélxica e xa por riba da media Alemaña e Finlandia.
Este indicador de diverxencia permite evidenciar analiticamente a coherencia socio-económica de cada un dos países da zona euro, facendo aparecer diferenzas estruturais profundas e non mostrando, como se ten visto, ningunha tendencia neta á converxencia. Pero tal vez pode ser tamén utilizado para explicar o impacto diferencial da crise económica sobre as finanzas públicas.
Nota do autor.- Para a elaboración desta serie de artigos seguimos no básico os traballos dos seguintes autores dos que sacamos os dados e partillamos analises. Costas Lapavitsas, Jacqes Nikonoff, Paulo Painceiras, Michell Husson, Samir Amin, Thetonio dos Santos e David Harvey.
3. A balanza corrente, primeira "variábel de fuga"
Se non se puxera en pé a moeda única, estas diferenzas de inflación estrutural serían xestionadas con axustes dos tipos de cambio. En ausencia desta posibilidade, os déficits comerciais puideron, ata certo punto, ampliarse, sen unha forza que os fixese retroceder posto que o déficit non facía cuestionar a moeda nacional. Se o Estado Español, por exemplo, conservarse a peseta, non podería rexistrar un déficit exterior que chegaba en 2007 ata o 10% do PIB: a súa moeda axustaríase. Esta é unha primeira "variábel de fuga" respecto á lóxica de disciplina salarial e orzamentaria do sistema euro.
No período anterior á introdución do euro, o comercio das dúas grandes zonas estaba case equilibrado. Pero a diverxencia estableceuse moi rapidamente cun déficit crecente no Sur e o aumento dos excedentes no Norte. Francia ocupa, como é habitual, unha situación intermedia, aínda que o recente afondamento do seu déficit faille inclinarse progresivamente cara o lado sur. En canto á zona euro no seu conxunto, o seu comercio exterior é tendencialmente equilibrado.
Na intención de que o dito resulte máis claro teñamos en conta que no período 1992-1994 o saldo comercial representaba nos estados do norte a mesma porcentaxe que os estados do sur, se ben a diverxencia aumenta progresivamente, atopando xa en 2000 diferenzas porcentuais do 4% sobre o PIB que en 2008 acadan o 17% entre o bloque do Norte e o bloque do Sur para estabilizarse desde aquela até hoxe nun promedio do 10%.
4. O tipo de interese real, segunda "variable de fuga"
Unha das regras do sistema euro era liberalizar os movementos de capitais, mentres que o tipo de interese do BCE xogaba un papel director. Esta regra funcionou ben e conduciu a unha igualación perfecta dos tipos de interese. Pero na medida en que se mantiñan as diferenzas de taxas de inflación, ou incluso se acrecentaban, esta uniformidade do tipo de interese nominal foi acompañada dunha diferenza crecente nos tipos de interese reais netos da inflación propia de cada país. A tendencia xeral era á baixa, pero esta foi aínda máis marcada nos países do Sur onde a inflación era máis elevada.
Entre 2000 e 2007, o tipo de interese real foi de media o 2,7% nos países do Norte, aínda que so o 1,2% nos países do Sur. Estes débiles tipos de interese reais conduciron a unha forte progresión das taxas de endebedamento dos fogares, o 36% no Sur contra so o 4% no Norte. Obsérvase unha relación significativa entre o nivel medio do tipo de interese real e o crecemento do endebedamento dos fogares. O crecemento máis elevado nos países do Sur foi sostido en parte por este proceso de sobreendebedamento que alimentou as burbullas inmobiliarias, particularmente no Estado Español.
A modo de exemplo reparemos que no período 2000/2007 o tipo de interese real e o endebedamento privado situase no Estado Español no 0,2 e no 40 respectivamente, en Grecia no 1,2 e no 42 , en Portugal no 0,8 e no 41. Porén no caso de Alemaña o tipo de interese real e o endebedamento privado situase no 3,1 e -8, en Austria 2,6 e 11 e en Bélxica no 2,1e 9.
5. O xiro alemán
A historia do lugar ocupado pola economía alemá no mercado mundial pode contarse a partir da do seu excedente comercial, medido aquí pola súa balanza corrente en proporción ao PIB. Durante o período que separa as dúas grandes recesións (1974-75 e 1980-81), o excedente anúlase progresivamente. A década de 1980 corresponde a un vigoroso restablecemento, de tal maneira que o excedente rexistrado en vésperas da reunificación é comparable ao que se pode observar hoxe. A reunificación de 1991 conduce a unha desaparición case instantánea deste excedente, que se mantén moi débil durante toda a década de 1990. O xiro ponse de manifesto a comezos da década de 2000 e conduce a un espectacular rexurdimento que eleva o excedente alemán ata o 7% do PIB en vésperas da crise.
Este restablecemento do comercio exterior alemán obtívose por una verdadeira contención salarial. Ata a posta en pé do euro, a maior parte dos países realizaban esforzos de converxencia, en forma dun descenso do custe laboral unitario ou, o que vén a ser case o mesmo, dun descenso da participación salarial na renda nacional. Pero todo cambia en Alemaña dende comezos dos anos 2000: a participación dos salarios no PIB retrocede, de maneira especialmente acelerada a partir de 2004. En poucos anos, o custe laboral unitario real baixa case un 10%. No resto da zona euro, como nos países do Sur, o custe laboral unitario real (dito doutra forma, a participación dos salarios na renda nacional) so baixa a un ritmo moi ralentizado.
Esta constatación é decisiva: a competitividade relativa de Alemaña modificouse brutalmente. E as taxas de inflación diferenciadas acentúan aínda máis a diverxencia. Entre 1998 e 2007, o custe laboral unitario nominal mantívose constante en Alemaña, mentres aumentou o 27% no Sur y o 15% no conxunto constituído por Francia e o Norte (excluíndo Alemaña).
Pero estas modificacións nas relacións de competitividade non bastan para explicar a evolución das balanzas comerciais. Hai que engadir outro elemento, en parte ligado ao anterior: o crecemento relativo da demanda interna, e en particular do consumo. Neste aspecto tamén as diferenzas de traxectoria son considerables. En dez anos, entre 1997 e 2007, o volume do consumo aumentou un 28% na zona euro excluíndo a Alemaña (un 30% no Sur), pero so o 9% en Alemaña. Esta diferenza procura unha vantaxe suplementaria a Alemaña: o restablecemento das marxes comerciais e o case estancamento do consumo permiten acrecentar as súas capacidades produtivas. Pódese comprobar isto econometricamente: o custe laboral por si so non pode explicar a evolución dos saldos comerciais, hai que engadirlle outro argumento,neste caso o crecemento do consumo privado.
6. Un indicador sintético de diverxencia
A fin de obxectivar mellor as diferenzas de estrutura entre os países, constrúese un indicador sintético de diverxencia a partir das catro características seguintes, definidas respecto á media da zona euro no período 2000-2007. Isto é o crecemento, particularmente desviación da taxa de crecemento medio, a inflación, nomeadamente a desviación da taxa de inflación media, o déficit público, particularmente desviación do saldo medio (en % do PIB) e por último na balanza comercial, singularmente na desviación do saldo medio (en % do PIB).
O indicador sintético está calculado como a media destes catro indicadores elementais (despois de normalización tomando as variables centradas reducidas). Os países que diverxen "positivamente" son aqueles que beneficiaron dun crecemento superior, acompañado dunha inflación e de déficits público e exterior máis elevados. A correlación entre estas catro tendencias-tipo non é, evidentemente, total, e a función do indicador sintético é resumilas en unha magnitude única, definida forzosamente de maneira convencional.
A ordenación dos países reflicte ben a partición entre Norte e Sur. Todos os países do Norte teñen un indicador negativo, o que quere dicir que o seu crecemento é inferior pero "virtuoso" desde o punto de vista dos déficits e da inflación. Polo contrario, o indicador relativo é positivo para todos os países do Sur. Francia atópase como é habitual en posición intermedia, aínda que un pouco "inclinada" cara o Sur e non demasiado afastada de Italia.
Os estados que diverxen da media son por esta orde Grecia, Estado Español, Portugal, Irlanda, Italia, situase na media da converxencia Franza e os que máis se desenvolven por esta orden pasan a ser Austria, Países Baixos e Bélxica e xa por riba da media Alemaña e Finlandia.
Este indicador de diverxencia permite evidenciar analiticamente a coherencia socio-económica de cada un dos países da zona euro, facendo aparecer diferenzas estruturais profundas e non mostrando, como se ten visto, ningunha tendencia neta á converxencia. Pero tal vez pode ser tamén utilizado para explicar o impacto diferencial da crise económica sobre as finanzas públicas.
Nota do autor.- Para a elaboración desta serie de artigos seguimos no básico os traballos dos seguintes autores dos que sacamos os dados e partillamos analises. Costas Lapavitsas, Jacqes Nikonoff, Paulo Painceiras, Michell Husson, Samir Amin, Thetonio dos Santos e David Harvey.
