Tributación dos pactos sucesorios
A medida que se propón na reforma fiscal da Lei do IRPF, máis alá dunha intención puramente recadadora, paréceme proporcionada para evitar a fraude fiscal
A finais de outubro do pasado ano entrou no Congreso o proxecto de lei de medidas de prevención e loita contra a fraude fiscal. Entre outros contidos deste proxecto, figura a modificación do artigo 36 da Lei do IRPF segundo a cal os beneficiarios dos pactos sucesorios que transmitan os bens recibidos antes da morte dos ascendentes subrogaranse na posición destes respecto do valor e da data de adquisición dos bens cando este valor fose inferior ao do mercado. A redacción desta idea pode ser un enguedello para quen non está familiarizado coa linguaxe xurídica. Por isto, tratarei de explicala con outras palabras: nas herdanzas en vida, contempladas no noso dereito civil mais non no español, os bens que adquiren os descendentes mellorados ou apartados valóranse na data en que se outorga a escritura destes pactos. Poñamos un exemplo: Antón e Xoana, pais de Uxía, melloran en vida esta filla cunha vivenda que mercaran cincuenta anos antes por dous millóns de pesetas (12.020 euros). No momento de acudiren á notaría para outorgar ese pacto de mellora, o valor fiscal/de mercado da vivenda é de 150.000 euros, cantidade pola que realizan a liquidación do imposto de sucesións con resultado negativo pois non supera un millón de euros. A continuación, Uxía vende esta vivenda na mesma cantidade de 150.000 euros e, por tanto, como non obtén ningunha ganancia patrimonial por este concepto porque non existe variación no seu patrimonio entre o valor de adquisición/herdanza en vida e o de transmisión/venda da vivenda, non ten que pagar nada de IRPF na declaración da renda. En cambio, se os pais de Uxía vendesen directamente esa vivenda terían que declarar como ganancia patrimonial 137.980 euros, isto e, a diferenza entre o valor de compra, 12.000 euros, e o de venda, 150.000 euros, e terían que tributar o 23 por cento, xustamente 31.735 euros. ¿En que consiste a reforma que este proxecto de lei quere introducir? En que, se Uxía vendese a vivenda que recibe polo pacto de mellora antes de faleceren seus pais, tería que tributar eses 31.736 euros; en cambio, se o fixer despois, só tería que pagar pola diferenza entre os 150.000 euros e o prezo que exceda desta cantidade obtido na venda. Alegan os promotores deste proxecto de lei que os pactos sucesorios, en moitos casos, son empregados como recurso fraudulento para evadir o imposto derivado de suculentas ganancias patrimoniais.
Os pactos sucesorios existen, ademais de no noso dereito, no navarro, no aragonés, no catalán, no mallorquino, no ibicenco-formenterán (non no menorquino) e nos dereitos civís de Euskadi. Con moi insignificantes excepcións, a todos eles se lles aplican as normas tributarias propias das adquisicións gratuítas mortis causa.
Nestes tempos, téñense levantado voces contra esta reforma tributaria. Para o Partido Popular, en palabras de Pedro Puy, supón “un novo ataque á autonomía fiscal en Galicia”, “ataca a base do noso autogoberno en materia xurídica” e relaciona este iniciativa coa proposta de Esquerra Republicana da harmonización fiscal do imposto de sucesións. Con argumentos semellantes, o BNG oponse a esta reforma, pois, en palabras do deputado Néstor Rego, “resulta a todas luces inxusto que, realizando un acto lexítimo segundo o Dereito civil galego e respectando as normas tributarias propias da Administración galega, sexa considerada unha práctica de evasión fiscal”. O pasado 27 de xaneiro, ambos grupos parlamentarios coincidiron en aprobar unha proposición non de lei consistente na supresión do artigo deste proxecto de lei que reforma o IRPF.
Sinto disentir de ambas posturas contrarias a esta reforma tributaria. Desde que o Goberno galego, imitando o de Madrid, entrou na dinámica do saldo do imposto de sucesións, cada ano que transcorre incrementáronse exponencialmente os pactos sucesorios. Se en 2019 este incremento supuxo un 33 por cento máis que no 2018, ¿que sucedería en 2020, cando o límite exento de cada herdeiro se fixou nun millón de euros? ¿É xustificábel que un descendente reciba de seus pais por pacto sucesorio un soar urbano ou unha vivenda, que non ten por que ser a habitual, valorados en centos de miles de euros podendo este vender a continuación librándose do pagamento de impostos? Neste caso, e noutros moitos, as persoas que recorren aos pactos sucesorios actúan en fraude de lei pois realizan unha conduta formalmente lícita e legal, amparada pola dicción literal do noso Dereito civil, e conseguen un resultado contrario ao regulado noutra norma da mesma materia tributaria como é a do IRPF. Que esta fraude existe sábeo ben o Goberno da Xunta e constátano tamén os notarios que autorizan moitos destes pactos.
Mais, esta conduta presuntamente fraudulenta de quen recorre a estes pactos sucesorios para evadir impostos tamén vai contra o espírito do noso Dereito civil histórico. Desde o século XV, os notarios galegos viñan recollendo como usual que o fillo ou filla que quedaba na casa patrucial facéndose cargo das terras e coidando na vellez a seus pais fose beneficiario do terzo da mellora e do quinto de libre disposición tal e como, desde ese momento, o permitían tamén as leis castelás de Toro. En 1963, a Compilación do Dereito civil galego, que sistematiza algunhas das institucións xurídicas propias da nosa tradición, recolle a do “dereito de labrar e posuír”, consistente en que os ascendentes que quixeren conservar indivisos un lugar ou unha explotación agrícola podían adxudicalos íntegros a calquera dos seus fillos ou descendentes, por actos «intervivos» ou «mortis causa»... Cando o ascendente fixer uso desta facultade, debía satisfacer aos demais herdeiros forzosos as súas lexítimas en metálico ou noutros bens, se os tiver. Evidentemente, o obxectivo desta institución consistía en manter indivisas a casa patrucial e as terras da familia que tanto costara adquirir, evitando tamén, con isto, o incremento do minifundismo. A Lei de Dereito civil de 1995, aprobada xa no noso parlamento, buscaba este mesmo obxectivo na regulación das sucesións e expandiu, con toda lóxica, a aplicación do dereito de labrar e posuír ás explotacións e establecementos industriais, fabrís e comerciais. Mais, dun xeito xenérico, introduce nunha sección á parte o “pacto de mellora” sen dotalo dunha normativa específica reguladora ao limitarse a afirmar que “será válido o pacto ou contrato sucesorio no que se conveña a mellora a favor de calquera dos fillos ou descendentes, sen máis limitacións que o respecto dos dereitos dos lexitimarios”, algo parecido ao que tamén recolle o Código civil español coa promesa de mellorar outorgada en escritura pública ou en capitulacións matrimoniais. E con isto, chegamos ao actual Dereito civil, en vigor desde 2006, que abre a cancela libremente para que dentro do pacto de mellora os ascendentes poidan transmitir aos seus descendentes calquera ben concreto ou a totalidade dos mesmos: “Son pactos de mellora aqueles polos que se convén a prol dos descendentes a sucesión en bens concretos”. Desta maneira, o propio concepto xurídico “mellora” entra en contradición co seu significado histórico dado que tanto permite que o mellorado sexa un único descendente como varios e mesmo a totalidade deles a partes iguais ou desiguais.
Considero, pois, que esta institución xurídica dos pactos sucesorios intervivos, coherente co predominio agrario da sociedade, que evitou a proliferación do xa extenso minifundismo, e que se ampliou posteriormente aos sectores fabrís, industriais e comerciais para evitar tamén a súa fragmentación entre os herdeiros, está sendo empregada na actualidade en moitos casos para xustificar transmisións de propiedades por medio dun portelo que exime do pagamento de impostos. A medida que se propón nesta reforma fiscal, máis alá dunha intención puramente recadadora, paréceme proporcionada para impedir a fraude fiscal.
A finais de outubro do pasado ano entrou no Congreso o proxecto de lei de medidas de prevención e loita contra a fraude fiscal. Entre outros contidos deste proxecto, figura a modificación do artigo 36 da Lei do IRPF segundo a cal os beneficiarios dos pactos sucesorios que transmitan os bens recibidos antes da morte dos ascendentes subrogaranse na posición destes respecto do valor e da data de adquisición dos bens cando este valor fose inferior ao do mercado. A redacción desta idea pode ser un enguedello para quen non está familiarizado coa linguaxe xurídica. Por isto, tratarei de explicala con outras palabras: nas herdanzas en vida, contempladas no noso dereito civil mais non no español, os bens que adquiren os descendentes mellorados ou apartados valóranse na data en que se outorga a escritura destes pactos. Poñamos un exemplo: Antón e Xoana, pais de Uxía, melloran en vida esta filla cunha vivenda que mercaran cincuenta anos antes por dous millóns de pesetas (12.020 euros). No momento de acudiren á notaría para outorgar ese pacto de mellora, o valor fiscal/de mercado da vivenda é de 150.000 euros, cantidade pola que realizan a liquidación do imposto de sucesións con resultado negativo pois non supera un millón de euros. A continuación, Uxía vende esta vivenda na mesma cantidade de 150.000 euros e, por tanto, como non obtén ningunha ganancia patrimonial por este concepto porque non existe variación no seu patrimonio entre o valor de adquisición/herdanza en vida e o de transmisión/venda da vivenda, non ten que pagar nada de IRPF na declaración da renda. En cambio, se os pais de Uxía vendesen directamente esa vivenda terían que declarar como ganancia patrimonial 137.980 euros, isto e, a diferenza entre o valor de compra, 12.000 euros, e o de venda, 150.000 euros, e terían que tributar o 23 por cento, xustamente 31.735 euros. ¿En que consiste a reforma que este proxecto de lei quere introducir? En que, se Uxía vendese a vivenda que recibe polo pacto de mellora antes de faleceren seus pais, tería que tributar eses 31.736 euros; en cambio, se o fixer despois, só tería que pagar pola diferenza entre os 150.000 euros e o prezo que exceda desta cantidade obtido na venda. Alegan os promotores deste proxecto de lei que os pactos sucesorios, en moitos casos, son empregados como recurso fraudulento para evadir o imposto derivado de suculentas ganancias patrimoniais.
Os pactos sucesorios existen, ademais de no noso dereito, no navarro, no aragonés, no catalán, no mallorquino, no ibicenco-formenterán (non no menorquino) e nos dereitos civís de Euskadi. Con moi insignificantes excepcións, a todos eles se lles aplican as normas tributarias propias das adquisicións gratuítas mortis causa.
Nestes tempos, téñense levantado voces contra esta reforma tributaria. Para o Partido Popular, en palabras de Pedro Puy, supón “un novo ataque á autonomía fiscal en Galicia”, “ataca a base do noso autogoberno en materia xurídica” e relaciona este iniciativa coa proposta de Esquerra Republicana da harmonización fiscal do imposto de sucesións. Con argumentos semellantes, o BNG oponse a esta reforma, pois, en palabras do deputado Néstor Rego, “resulta a todas luces inxusto que, realizando un acto lexítimo segundo o Dereito civil galego e respectando as normas tributarias propias da Administración galega, sexa considerada unha práctica de evasión fiscal”. O pasado 27 de xaneiro, ambos grupos parlamentarios coincidiron en aprobar unha proposición non de lei consistente na supresión do artigo deste proxecto de lei que reforma o IRPF.
Sinto disentir de ambas posturas contrarias a esta reforma tributaria. Desde que o Goberno galego, imitando o de Madrid, entrou na dinámica do saldo do imposto de sucesións, cada ano que transcorre incrementáronse exponencialmente os pactos sucesorios. Se en 2019 este incremento supuxo un 33 por cento máis que no 2018, ¿que sucedería en 2020, cando o límite exento de cada herdeiro se fixou nun millón de euros? ¿É xustificábel que un descendente reciba de seus pais por pacto sucesorio un soar urbano ou unha vivenda, que non ten por que ser a habitual, valorados en centos de miles de euros podendo este vender a continuación librándose do pagamento de impostos? Neste caso, e noutros moitos, as persoas que recorren aos pactos sucesorios actúan en fraude de lei pois realizan unha conduta formalmente lícita e legal, amparada pola dicción literal do noso Dereito civil, e conseguen un resultado contrario ao regulado noutra norma da mesma materia tributaria como é a do IRPF. Que esta fraude existe sábeo ben o Goberno da Xunta e constátano tamén os notarios que autorizan moitos destes pactos.
Mais, esta conduta presuntamente fraudulenta de quen recorre a estes pactos sucesorios para evadir impostos tamén vai contra o espírito do noso Dereito civil histórico. Desde o século XV, os notarios galegos viñan recollendo como usual que o fillo ou filla que quedaba na casa patrucial facéndose cargo das terras e coidando na vellez a seus pais fose beneficiario do terzo da mellora e do quinto de libre disposición tal e como, desde ese momento, o permitían tamén as leis castelás de Toro. En 1963, a Compilación do Dereito civil galego, que sistematiza algunhas das institucións xurídicas propias da nosa tradición, recolle a do “dereito de labrar e posuír”, consistente en que os ascendentes que quixeren conservar indivisos un lugar ou unha explotación agrícola podían adxudicalos íntegros a calquera dos seus fillos ou descendentes, por actos «intervivos» ou «mortis causa»... Cando o ascendente fixer uso desta facultade, debía satisfacer aos demais herdeiros forzosos as súas lexítimas en metálico ou noutros bens, se os tiver. Evidentemente, o obxectivo desta institución consistía en manter indivisas a casa patrucial e as terras da familia que tanto costara adquirir, evitando tamén, con isto, o incremento do minifundismo. A Lei de Dereito civil de 1995, aprobada xa no noso parlamento, buscaba este mesmo obxectivo na regulación das sucesións e expandiu, con toda lóxica, a aplicación do dereito de labrar e posuír ás explotacións e establecementos industriais, fabrís e comerciais. Mais, dun xeito xenérico, introduce nunha sección á parte o “pacto de mellora” sen dotalo dunha normativa específica reguladora ao limitarse a afirmar que “será válido o pacto ou contrato sucesorio no que se conveña a mellora a favor de calquera dos fillos ou descendentes, sen máis limitacións que o respecto dos dereitos dos lexitimarios”, algo parecido ao que tamén recolle o Código civil español coa promesa de mellorar outorgada en escritura pública ou en capitulacións matrimoniais. E con isto, chegamos ao actual Dereito civil, en vigor desde 2006, que abre a cancela libremente para que dentro do pacto de mellora os ascendentes poidan transmitir aos seus descendentes calquera ben concreto ou a totalidade dos mesmos: “Son pactos de mellora aqueles polos que se convén a prol dos descendentes a sucesión en bens concretos”. Desta maneira, o propio concepto xurídico “mellora” entra en contradición co seu significado histórico dado que tanto permite que o mellorado sexa un único descendente como varios e mesmo a totalidade deles a partes iguais ou desiguais.
Considero, pois, que esta institución xurídica dos pactos sucesorios intervivos, coherente co predominio agrario da sociedade, que evitou a proliferación do xa extenso minifundismo, e que se ampliou posteriormente aos sectores fabrís, industriais e comerciais para evitar tamén a súa fragmentación entre os herdeiros, está sendo empregada na actualidade en moitos casos para xustificar transmisións de propiedades por medio dun portelo que exime do pagamento de impostos. A medida que se propón nesta reforma fiscal, máis alá dunha intención puramente recadadora, paréceme proporcionada para impedir a fraude fiscal.
