O Iberismo de Antonio Romero Ortiz (I)

O Iberismo de Antonio Romero Ortiz (I)

Neste ano de celebración do centenario das Irmandades da Fala volvémonos encontrar cos soños iberistas. Como non evocar as estreitas relacións dos persoeiros deste movemento con figuras como Teixeira de Pascoaes; como non lembrar a Asemblea Nacionalista de Lugo, en novembro de 1918, na que se propuxo, nun texto redactado por Antón Vilar Ponte, “crendo na accidentalidade das formas de goberno, intrésanos acrarar que non apelamos por ningunha, máis simpatizaremos, dende logo, con aquela que se amoste máis doada para chegare á federación con Portugal’”; como non sentírmonos orgullosos do apoio que deron ao dúas veces exiliado e dúas veces presidente de Portugal, o por outra parte relevante francmasón, Bernardino Machado, que residirá na Coruña durante parte do seu segundo exilio, cultivando na cidade a amizade con Antón Vilar Ponte, Fernando Osorio do Campo (portugués de nación), Álvaro Cebreiro ou Ánxel Casal, que editaría clandestinamente, e da mesma maneira o distribuiría en Portugal, o libro machadiano O militarismo, en 1927.

Portugal está presente na xeración “Nós”. Portugal está presente no pensamento político de Castelao. Pero non é deles de quen imos falar, senón de alguén do que xa nos ocupamos noutras colaboracións anteriores, Antonio Romero Ortiz, un dos “precursores” do iberismo, tan presente na súa traxectoria política e intelectual.

Sorprende que, sendo un político de tan fortes convicións iberistas, teña pasado practicamente desapercibido para as persoas que en Galicia téñense ocupado deste asunto. Algunhas, nin o citan; outras, limítanse a enunciar simplemente o seu nome a carón doutras personalidades galegas cuxa relación co iberismo non resiste a comparación con Romero Ortiz. Pastor Díaz, Añón, Curros ou Emilia Pardo Bazán sentirán afecto e interese polo país veciño, pero só Romero Ortiz, na prensa e no Congreso, expresará un craro proxecto iberista.

Lembremos a súa traxectoria biográfica. Tras o fracaso da revolución de 1846, Romero Ortiz, “abogado, vocal de la junta auxiliar, y capitán de movilizados literarios”, xunto con outros compatriotas, como o seu íntimo amigo Antolín Faraldo, foxe a Portugal por Camiña. Será neste exilio no veciño país cando en Romero Ortiz naza a súa querencia polo iberismo. El mesmo nolo explica no primeiro dos catro artigos que, baixo o título de “Literatura portuguesa contemporánea. J. B. de Almeida Garret”, dedicados á “Excma. señora Amelia Noronha de Gorjao, como un recuerdo”, e asinados como Antonio Romero, viron a luz no xornal liberal madrileño El Clamor Público. (Núms. 995, 996, 997 e 998, de 11, 12, 13 e 14 de agosto de 1847):

“Cuando funestos acontecimientos nos obligaron, para huir del patíbulo, á buscar asilo en la nación vecina, hemos consagrado las largas horas de la emigración, á estudiar el estado de aquel pais bajo sus diversos aspectos industrial, comercial y literario; único modo que nos quedaba entonces de servir á nuestra querida patria. Al despotismo de los Cabrales, excitado por el gobierno español, debimos el haber visitado todas las provincias desde el Miño hasta el Algarbe; y á la generosidad de aquel pueblo tan noble y tan hospitalario el haber podido observar sus costumbres y adelantos en sus gabinetes científicos, en sus clubs y liceos, en todas sus sociedades continuamente abiertas para los patriotas proscriptos”. (El Clamor Público, nº 995, Madrid, 11-8-1847).

Nestes artigos Romero Ortiz céntrase especialmente na figura de Almeida Garret, pero nos textos menciona a outros escritores como Bocage, Bernardin Riveiro, Gil Vicente, García de Rosende ou Camoens, “descendiente de una familia ilustre, oriunda de Galicia”. Na CONCLUSION do cuarto e derradeiro desta serie de artigos, que dirixe ao seu admirado Almeida Garret, maniféstalle:

“Si estos mal trazados artículos llegan á tus manos, disculpa las inexactitudes que hayamos podido cometer y la ligereza con que hemos juzgado tus obras, fruto del trabajo de tantos años. Aquí no tenemos tus escritos, porque en España no se leen libros portugueses; y allá en aquella hermosa ciudad que bañan las cristalinas aguas del Tajo, cuando queríamos entretener las largas horas de la emigración con tus preciosas poesías, muchas veces dejábamos el libro en la mano para enjugar nuestras lágrimas. Tu comprendes el pensamiento generoso que ha guiado nuestra pluma. Y tú, el primer poeta de tu nación, tú que tantos esfuerzos hiciste para llevar á cabo la grande obra de nuestra unión, tú cuya poderosa voz se hace oir de todo tu pueblo, dile á los hijos de esa nación tan generosa y heróica, como infortunada, que todos los buenos españoles somos sus amigos, sus hermanos, y que lucharemos incesantemente hasta ver realizada la unidad peninsular, la santa unión de estas dos naciones destinadas por la Providencia para formar una sola familia.” (El Clamor Público, nº 998, Madrid, 14-8-1847). [O suliñado é noso].

,Aquí xa está perfectamente expresado o soño iberista de Romero Ortiz. Ten, nesta altura, 25 anos.

Ao ano seguinte, 1848, colabora no Boletín Mercantil e Industrial, da Coruña: no nº 28, de 4-1-1848, sairá o seu artigo “Recuerdos de Portugal”. Transcorren os anos. É redactor xefe de La Nación, que dirixía o seu íntimo amigo José Rúa Figueroa e, en 1857, director dun xornal de inequívoca fasquía iberista, La Península. Ao ano seguinte verá a luz un importantísimo artigo da súa autoría, “España y Portugal” (La América, 24-3-1858), que terá moita trascendencia. Pero deste artigo, dunha proposición de lei que presenta en 1859 no Congreso dos Deputados, e do seu libro sobre a literatura portuguesa no século XIX falaremos na segunda parte do noso traballo. Sen embargo, parécenos oportuno entresacar agora, do artigo citado, un parágrafo esclarecedor:

“Hay, no obstante, entre nosotros, por mucho que nos duela el confesarlo, quien condena el pensamiento de la unidad ibérica. Los ministerios anteriores al movimiento de 1854, me prohibieron defenderla en La Nación de que yo era primer redactor. El último gabinete presidido por el duque de Valencia me prohibió apoyarla en La Península, periódico que yo dirigía”.

Precisamente en decembro de 1854 fúndase en Madrid a “Liga Hispano-Lusitana”, que terá moi curta vida, dadas as ocupacións dos seus fundadores. Formarán parte da súa directiva o marqués de Pereales, presidente; Joaquín Alfonso, vicepresidente; Santiago Alonso Cordero, tesoureiro; Pedro Beroqui, contador; Arturo de Marcoartú, secretario; Hipólito Hoyos, Francisco Serrano, Andrés Borrego, Nicolás María Rivero, Manuel Bertemati, José Álvaro Zafra, Manuel Calvet, Sinibaldo de Mas (que renunciará ao cargo), Pedro Calvo Asensio, Nemesio Fernández, Cuesta, Manuel Ruiz Quevedo, vogais; e dous galegos ilustres: Eduardo Chao, como vicesecretario, e José Rúa Figueroa, vogal. (Véxanse os xornais madrileños La Iberia, 22-12-1854; El Clamor Público, 23-12-1854; La España, 23-2-1854).

Os obxectivos da entidade eran “la unión postal y telegráfica; la unión escolástica y universitaria; la libre y expedita comunicación internacional; la construcción de las vías de comunicación de ambos países bajo un sistema general y común; la extensión y reciprocidad del derecho de propiedad literaria e industrial; la unión aduanera; la alianza ofensiva y defensiva; la asimilación administrativa y legislativa y la asimilación de los derechos individuales”. (La Iberia, 23-2-1855).

Aínda que non encontramos a Romero Ortiz como directivo desta entidade, cabe a posibilidade de que formase parte dela. De feito, con Manuel Ruiz Quevedo e Eduardo Chao comezara Romero Ortiz en 1849 a publicación, por entregas, do Diccionario de la política. E Rúa Figueroa, director de La Nación, era outro dos seus íntimos amigos.

José Manuel de Barros Dias, nun interesante artigo sobre a cuestión ibérica, achéganos algúns interesantes datos sobre iniciativas iberistas en Galicia. Así, en maio de 1858 publícase en Vigo El Porvenir Hispano-Lusitano; no seu programa, dicía que o principal desexo era estreitar as relacións de España e Portugal, e tratar do futuro dos dous países da península ibérica. E no xornal La Democracia Republicana, “Periódico Federal Propagandista”, o 20 de xuño de 1869, escrito por J. Alonso y Manjón, publícase o Proyecto de Federación Galaico-Astur-Lusitano-Leonesa. (https://www.revistamilitar.pt/artigo/392). Este proxecto, axiña cinxido a Galicia e Asturias, tamén ten sido citado por Ramón Villares nun artigo publicado en Grial en 1983.

En 1859, promovida por elementos como Sixto Cámara ou o garibaldino galego Eduardo Ruiz Pons, fúndase a “Legión Ibérica”, da que tamén formará parte outro galego, Leonardo Sánchez Deus. No caso de Ruiz Pons, o seu soño era tamén a “unión ibérica”.

Unha década despois, outro grupo destacado de galegos formará parte da xunta directiva inicial da “Asociación Peninsular”, fundada en Madrid en maio de 1869. Presidida por Francisco Salmerón y Alonso, figuran como vogais Eugenio Montero Ríos, Juan Montero Telinge, Manuel Becerra Bermúdez, Manuel María de Galdo López de Neira (fillo de lugueses) e Manuel Llano y Persi (fillo de galega).

Manuel Becerra (outro dos protagonistas da revolución de 1846, como membro da Xunta de Lugo, e que en 1884 sucederá a Romero Ortiz como Gran Mestre do Gran Oriente de España e Soberano Gran Comendador do Supremo Consello do Grado 33), inicialmente, non aceptou o cargo:

“…al hacer renuncia, por cuestiones de delicadeza, del cargo para que había sido nombrado, pronunció un bello discurso sobre las causas que hasta hoy han influido para entibiar nuestras relaciones con el vecino reino, y las esperanzas que debemos fundar en que muy pronto volverán a estrecharse, merced al celo de la Asociación”.

Pero finalmente, ante a insistencia, aceptará. (La Iberia, 30-5-1869; La Época, 30-5-1869).

Sabemos que Romero Ortiz estivo vencellado a esta asociación.

(Ha seguir).

-------------------------------------------------------------------------------------------------
Nota da Fundación Bautista Álvarez, editora do dixital Terra e Tempo
: As valoracións e opinións contidas nos artigos das nosas colaboradoras e dos nosos colaboradores -cuxo traballo desinteresado sempre agradeceremos- son da súa persoal e intransferíbel responsabilidade. A Fundación e mais a Unión do Povo Galego maniféstanse libremente en por elas mesmas cando o consideran oportuno. Libremente, tamén, os colaboradores e colaboradoras de Terra e Tempo son, por tanto, portavoces de si proprios e de máis ninguén.