30 anos de escavacións en Lugo

Este ano cúmprense 30 anos do inicio de escavacións arqueolóxicas na cidade de Lugo. En 1986 o Concello decidiu facer tres aparcadoiros subterráneos, dous dentro do recinto amurallado, e un no exterior pero próximo á muralla. Parece que a ninguén se lle ocorreu de que sería inevitable que aparecesen restos arqueolóxicos. Nas actas municipais hai referencias a achados xa desde mediados do século XVI. En Lugo había unha muralla romana, descontextualizada, uns baños romanos á beira do río Miño e na súa contorna unha ponte medieval que na última rehabilitación constatouse que os seus cimentos eran romanos, ata se pescudou que fora construída pola Legio X.

Incluso o terreo no que se construíu o aparcadoiro situado fóra do recinto amurallado, resultou ser unha parte da gran necrópole de inhumación. Toda unha sorpresa, que non tiña que telo sido, pero que o foi. Como non hai mal que por ben non veña, iso deu lugar a que a Xunta de acordo co Concello desenvolvesen unha normativa provisional que fixo obrigatoria a prospección arqueolóxica en todo o recinto interior da muralla e unha zona de influencia polo exterior, que deu, non só un coñecemento da cidade romana, senón tamén importantes achados de edificios e de materiais.

,Un erro do que se aprendeu

O arriba asinante era delegado provincial da consellería de Cultura e Benestar Social cando se iniciou a construción dos aparcadoiros. A administración autonómica estábase formando, a delegación provincial non tiña arqueólogo e a lexislación en materia de patrimonio rexíase pola lei estatal aprobada o ano anterior, pero aínda sen desenvolver, que era a que se trataba de aplicar. Dictáronse unhas normas provisorias de acordo co Concello que obrigaba a facer escavacións en área, catas e prospeccións, segundo os casos, o que provocou reticencias porque as tiñan que pagar os propietarios dos solares, un tema que a día de hoxe aínda non está resolto. Ao ver que aparecían restos arqueolóxicos, o entón alcalde, Vicente Quiroga Rodríguez, chamou a un arqueólogo de Milán, Mario Mirabella Roberti, coa esperanza de que dixese que o que había aquí era cousa menor comparado co que había en Roma ou noutras partes de Italia. Pero non foi así porque Mirabella certificou que os achados tiñan importancia para o coñecemento da historia da cidade e tamén para un mellor coñecemento da Gallaecia.

Arqueólogos da Universidade de Santiago fixeron catas durante sete meses na Praza da Constitución, tempo que pareceu excesivo. Como a empresa Dragados e Construcións tiña que comezar as obras, o concelleiro de Tráfico, Alfredo Mosteirin Castañer, deu orde a unha escavadora que comezase o seu traballo, sendo arrasados os restos do pavimento dun edificio revestido cun mosaico o que provocou que os arqueólogos en sinal de protesta se negásense a realizar as escavacións.

Nunha reunión celebrada en Santiago, o citado concelleiro pediu aos arqueólogos galegos que se fixesen cargo das escavacións e, como non quixeron, ofreceuse Antonio Rodríguez Colmenero que estaba presente, e que naquel momento era profesor na Universidade de Oviedo e escavaba no campamento militar de Aquis Quercuennis en Bande (Ourense).

A elaboración dunha normativa

A lei de Patrimonio de 1985 obrigaba a redactar un plan de arqueoloxía, pero mentres non existía a Comisión Provincial de Patrimonio, tiña que dar a aprobación a calquera actuación antes de que o concello concederse a licenza de obra. O Plan de Urbanismo de 1991 e o PEPRI de 1997 xa incluíron unha normativa sobre escavacións. Todo isto deu como resultado que ao longo destes anos as numerosas intervencións puntuais debido á construción de novos edificios e á pavimentación de prazas e rúas, dese como resultado coñecer como era o trazado do Lugo romano. O lugar onde estaba o foro descubriuse ao facer o seguimento da pavimentación das rúas da Raíña, Xoán Montes e Progreso antes de facelas peonís.

A través de fiestras arqueolóxicas recuperouse a visión dos cimentos da muralla na Porta Nova, a piscina da Praza de Santa María descuberta en 1960, os restos do acueducto, unha basílica e os mosaicos de Batitales. Tamén se crearon tres centros arqueolóxicos, o de San Roque, que alberga un forno de oleiro, unhas sepulturas de inhumación e de incineración, e unha piscina ritual; a camada Domus Océanos ou dos mosaicos, parte dun edificio de máis de tres mil metros cadrados, descuberta en 1842; a Domus do mitreo, unha casa romana con pinturas e un templo dedicado ao deus Mitra e unha exposición permanente na Sala Porta Miñá que fai un percorrido polo Lugo romano ata o inicio da etapa cristiá. Ao mesmo tempo o propietario do edificio no que se atopan os baños romanos, tamén fixo á súa costa escavacións e a musealización de achados. Pero a pesar de ser importante o realizado os miles de pezas aparecidas demandan a existencia dun Museo Arqueolóxico.

Aquel erro da Praza dá Constitución, foi o principio para poñer en valor a arqueoloxía en Lugo e ata a orixe romana da cidade xa que todo aquilo coincidiu cos bimilenarios de varias cidades, de maneira que se chegou a constituír un Padroado de Cidades Augusteas, cuxo protocolo se asinou en Lugo, pero que desgraciadamente despois quedou no esquecemento. O entón alcalde Vicente Quiroga, sendo presidente da comisión de Patrimonio Artístico da Femp, tivo en Mérida unha comida co alcalde daquela cidade e co arquitecto Moneo, que fixera o Museo Nacional de Arte Romana naquela cidade, e díxolle que o museo arqueolóxico de Lugo debíase facer no antigo cárcere, por ser un edificio excepcional.

O papel do xornalismo

A prensa e outros medios de comunicación tiveron unha importancia capital na creación dun estado de opinión favorable á arqueoloxía e en contra dos aparcadoiros. As escavacións arqueolóxicas foi a primeira gran polémica que se viviu na cidade. O xornal local El Progreso tomou postura, aínda que naquel momento, recentemente estreada a democracia, todos estabamos aprendendo. A destrución dos achados da Praza da Constitución saltou á prensa nacional publicándose crónicas no País e no ABC. Aquilo foi un exercicio de xornalismo que hoxe sería imposible debido ao apego dos editores co poder. Hoxe os aparcadoiros non se construirían, pero, grazas a eles, abriuse a vía para recuperar e conservar un patrimonio arqueolóxico descoñecido e ignorado. Aínda quedan bastantes cousas por resolver, como o pago polas administracións das escavacións e crear un Museo Arqueolóxico Galaico Romano no edificio do antigo Hospital de Inhábiles, coñecido como Cuartel de San Fernando, que recolla, catalogue, restaure, estude, divulgue e expoña toda esta riqueza histórica e artística, recuperada e a que está por descubrir.

A creación deste Museo hai que vela como unha infraestructura necesaria e produtiva xa que a cultura non só é un divertimento dunhas minorías senón tamén un negocio, e os museos, son un produto demandado, non polo turismo de masas que interesa menos, senón polo chamado turismo cultural.

-------------------------------------------------------------------------------------------------
Nota da Fundación Bautista Álvarez, editora do dixital Terra e Tempo: As valoracións e opinións contidas nos artigos das nosas colaboradoras e dos nosos colaboradores -cuxo traballo desinteresado sempre agradeceremos- son da súa persoal e intransferíbel responsabilidade. A Fundación e mais a Unión do Povo Galego maniféstanse libremente en por elas mesmas cando o consideran oportuno. Libremente, tamén, os colaboradores e colaboradoras de Terra e Tempo son, por tanto, portavoces de si proprios e de máis ninguén.