Raúl Río Díaz

Conversa con Meli Estéban sobre Manuel María e Gabriel Aresti

Manuel María tivo grandes amigos en Euskal Herria, como o cantante Mikel Laboa, quen lle agasallaba con todos os discos que ía sacando; Gabriel Celaya e a súa compañeira Amparitxu Gascón, cos que tiña por costume tomar uns viños e pasear polo casco vello donostiarra, pero sobre todo o gran poeta euscaldún, Gabriel Aresti Segurola. […]

16 Xaneiro, 2018 Listaxe de artigos do colaborador 63 Leituras
(0)


Manuel María tivo grandes amigos en Euskal Herria, como o cantante Mikel Laboa, quen lle agasallaba con todos os discos que ía sacando; Gabriel Celaya e a súa compañeira Amparitxu Gascón, cos que tiña por costume tomar uns viños e pasear polo casco vello donostiarra, pero sobre todo o gran poeta euscaldún, Gabriel Aresti Segurola.

O poeta da Terra Chá coñece a poesía de Gabriel Aresti polo libro Harri eta Herri (Pedra e Pobo), que lle prestara o rapaz monfortino Suso Buxán e decídese a escribirlle unha carta que Aresti lle contestou deseguida, e a partir de aí comezou a súa amistade. Despois, en maio de 1972, viaxa a París con Lois Diéguez e Saleta, para presentar o libro Canciós do lusco ó fusco traducido o Francés e de volta decide visitar a Gabriel Aresti, a quen aínda non coñecía. Contaba Manuel que ao chamar á porta saíu Meli, quen, sen tampouco coñecelo nin agardalo, díxolle: Ti es Manuel María.

Para lembrar esa amistade, tan intensa como corta, polo falecemento de Aresti en 1975, falamos coa súa viúva, a encantadora Meli Estéban.

Cando chegou Manuel María a túa porta, porque pensaches que era el?

Pois non sei, non teño idea de porque, pois non me lembro. Como non vería unha fotografía del na contraportada dalgún libro. Porque dotes adiviñatorias precisamente eu non teño.

Que recordos tes de Manuel María?

Manuel María era un home moi entrañable, a parella, os dous. A verdade é que aquí deixaron un recordo extraordinario, de verdade.

No ano 1972 botou por aquí unha semana convidado por Gabriel, que lle ensinou Bilbao e deron conferencias en pobos do arredor e comunidades de galegos, rematando con un recital, man a man, na Universidade de Deusto e dicía que lle dera moita pena Gabriel porque se meteran moito con el xentes próximas ao PNV.

Cando foron dar recitais probablemente eu me quedara coas fillas na casa e irían eles, porque coas fillas pequenas non podías facer nada, pero na Universidade de Deusto foi terrible. Ían poñelos nunha aula, pero había tanta xente porque falaban dúas persoas que interesaban, e tiveron que abrir o Paraninfo porque na aula non se collía, pero con Gabriel metíanse a coitelo, metíanse moitísimo.

Tenme contado que lle chegaron a dicir que nin era poeta nin vasco e que o pasou moi mal.

Si, desprezaron de tal maneira a Gabriel… Eu non vou dicir que fora mellor nin peor, nin bo nin malo, pero sufriu polas súas ideas ata o final. Alí estivo Natxo de Felipe, o de Oskorri; Ramón Saizarbitoria, moita xente.

Logo tiñan pensado facer o mesmo por Galiza, pois, segundo Manuel María, Gabriel tiña moitas ganas de coñecer a nosa nación.

Si é verdade porque Gabriel ademais tiña moita ilusión de coñecer Galicia. A Gabriel gustábanlle todas as linguas, e non sei a razón, pero a Gabriel o galego parecíalle, non doce, senón que tiña unha cadencia, un algo que a el lle encantaba e que non ten o éuscaro. O éuscaro é moi bonito e todo o que queiras, pero non ten esa cousa tan agradable que ten o galego. Gustáballe moito o galego e a xente galega; tiña a Gregorio San Juan, que non era galego, pero como a muller era galega…

O outro día conteiche que no Centro Galego de Barakaldo subiu Gregorio San Juan a dicir unhas palabras e Gabriel e mais eu quedamos sentados na mesa, e cando rematou Gregorio subiu Gabriel e, en castelán, naturalmente, porque non sabía falar galego -entendíao pero non sabía falalo- lembro que rematou dicindo que si non fose vasco o que mais lle gustaría neste mundo sería ser galego. Gustáballe a xente galega, gustáballe a súa honradez.

Manuel María tiña un humor moi fino e Gabriel pasábao moi ben con el porque tiña un humor… Gabriel soltábache catro retacos aí e hala… Dicía o que lle viña á boca, era moi claro.

Coñecer a Manuel María foi un, non sei como explicalo; a Gabriel abríuselle un mundo que descoñecía. Si, lía a Curros Enríquez e xa che contei o outro día que o primeiro regalo que lle fixen a Gabriel de noivos foi un libro de Curros, con pasta verde de coiro, que ao final desapareceu da casa e xa non está, pero o que quería dicir é que a literatura galega sempre lle gustou, pero coñecer a Manuel María para el foi moi importante. Era un home de esquerdas, era un home que escribía poesía, era achegado ao pobo; tiña moitas connotacións que a el lle gustaban. Por iso que con Manuel María eu creo que nin mais nin menos, porque a Blas de Otero coñecíao mais, pero con Blas mantiña mais distancias, tiña mais confianza, pero el, pola súa personalidade, mantiña mais as distancias. Con Manuel María sentíase moito mais cerca, mais arroupado incluso. Queríalle moito a Manuel María e parecíalle un grandísimo poeta. Gustáballe moito, poñíase a ler e dicía: fíxate nisto, fíxate o que di, pero mira que bonito!, pero non me digas que non é bonito o galego. A min tíñame tola co galego, e conseguiu lelo perfectamente.

De feito traduciu ó éuscaro O divino sainete de Curros, o álbum Nos de Castelao, os Seis poemas galegos de Lorca, Pranto Matricial de Paz Andrade, Homenaxe ó Ché de Luís Seoane e o Catecismo do Labrego de Frai Marcos da Portela. Xa estaba casado cando traduciu o Catecismo do Labrego?

Si, xa estábamos casados, gustáballe o idioma e gustáballe a xente. Curros Enriquez encantáballe, había mais que lle gustaban, pero si lle merquei o libro era pola guerra que estaba dando de Curros Enríquez.

Creo que foi Gregorio San Juan quen o puxo en contacto co Centro Galego de Barakaldo.

Eu creo que si, que foi Gregorio. E a verdade é que Gabriel tiña amigos no traballo, loxicamente, pero había un rapaz galego con quen fixo unha especial amistade e con quen tivo mais confianza. Veu a casa varias veces. Era un rapaz, claro, hoxe xa será un home, chamábase Carlos Martínez, pero morreu Gabriel e xa non volvemos saber nada del. Antes de morrer xa non sabíamos que foi del. Sempre tivemos moita relación cos galegos.

Vivíamos no barrio de Basurto e alí chegaban os autobuses de Galicia e doutros sitios. Viñan con colchóns, viña a xente co que tiñan e resulta que igual os deixaban ás dez da noite en Basurto. Meu pai sempre dicía que non había xente mais solidaria que a galega; ás dez e media xa non había ninguén alí, todos tiñan onde meterse, todos tiñan onde durmir. Era impresionante. Iso non se vía con outro tipo de xente, porque alí tamén chegaban os andaluces, os de Burgos, os de León… Os galegos tiñan sempre unha casa que lles ofrecían para durmir e meu pai estaba absolutamente emocionado. Meu pai tamén era de León e aos galegos, quezas por proximidade xeográfica, tamén lles tiña un certo cariño.

Pois é curioso, porque sempre nos acusaron de individualistas. Sempre nos colgaron tópicos dese tipo, pero todos negativos, e o de individualistas e un deles.

Pois eu agora non sei como será, pero estouche falando daqueles anos e non é así. Eles viñan coas súas galiñas, coas súas cousas que podían traer, que podían serlles útiles, e non pasaba media hora e xa baixaba a xente, buscábaos e subíaos. Unha solidariedade que non a tiñan outros. Eu non sei logo porque teñen esa fama, vamos.

A meu pai chamáballe moito a atención iso, e ademais tamén se levaba moi ben con Gabriel. Os dous eran das mesmas ideas políticas.

Entre eles falaban de algo máis que de poesía?

Sobre todo falaban de literatura e de política. Eu lembro que cando Gabriel deu unha conferencia, non me acordo si foi en Santiago Apóstolo ou nos Xesuitas, non me acordo ben onde, porque fai moitos anos, botáronlle bandeiras españolas, unha cantidade de bandeiras de papel pequeniñas, e levouse un desgusto que non vexas. Cada vez que ía Gabriel dar unha conferencia armábase unha marimorena alí de medo. Desas cousas si falaban, porque igual Manuel María estaba mais arroupado pola xente. Gabriel tiña o problema ese de que non tiña unha organización política detrás como por exemplo tiña Otero. Ter unha organización política detrás é unha garantía. A Gabriel todas as tortas lle viñan dun e doutro; dos vascos porque era roxo e dos roxos porque era vasco e si es vasco non podes ser roxo. Era unha mentalidade impresionante naqueles anos.

Ata os marxistas pensaban que sendo vasco non podías ser roxo?

Iso é: non se pode entender como se pode ser vasco e ser comunista. Non se podía entender.

Di nunha carta a Manuel María que deixara de participar en xurados de literatura culta e popular polos desgustos que lle trouxeron, que so gardaba bos recordos do xurado do concurso de contos “Breogan” do Centro Galego de Barakaldo.

Si, é verdade. Na foto que ten en Mundaka co xurado está encantado, e que é unha xente que non era problemática, a el non lle traía problemas. Cada un pensaba como pensaba.

Os problemas que tiña cos vascos en parte era pola súa ideoloxía comunista, pero tamén sería pola súa defensa do batua(1), non si?

Polo batua tivo uns problemas terribles. En Larrabetxu tamén tivo unha discusión moi forte. Claro: el defendía a “h” no éuscaro, defendía o batua porque quería unificar o éuscaro, e alí atopábase con xente que non entendía as razóns e que estaba moi ancorada no pasado. Lembro que cando se presentou Gabriel ao Premio Nacional de Literatura foi terrible, unha cousa como si fixera, que sei eu! Traidor foi o mínimo que lle chamaron, pois iso; metéronlle no buzón cantidade de anónimos insultándoo. Gañou o Premio Nacional de Literatura, pero, xa che digo que lle trouxo unha cantidade de problemas.

Acórdome de que cando lle entregou o Premio Manuel Fraga e, coma si o houbera lido, díxolle:

-.Co ben que vostede escribe, como non escribe en castelán, que o lería moita mais xente.

E Gabriel contestoulle:

-.Non se preocupe, que cando queira que me lea mais xente escribirei en chino.

Naqueles anos, contestarlle así a Fraga non te creas que non era xogarse un pouco o tipo.

En Euskaltzaindia tamén tiña problemas.

Si, porque a maioría dos membros de Euskaltzaindia eran curas e frades. Estaba Villasante e había moitos curas. Con Villasante non tiña problemas porque era moi boa persoa. Aínda que Gabriel non quixo que se lle rezara nin que lle deran os sacramentos de última hora e todo iso, sen embargo en Derio, aos pes do nicho el fixo alí o que creu conveniente. Gabriel dixo que non quería nada, pero tampouco pasa nada por iso.

O caso é que en Euskaltzaindia como había moitos cregos, cando chegaban as doce dicían que era o Ángelus e había que rezar. Retirábanse para rezar e Gabriel dicíalles que a rezar á igrexa; aquí non vimos a rezar, aquí vimos a aclarar un pouco as ideas de como está o éuscaro, que está feito uns zorros. E, claro, loxicamente había bronca. Si non o sacaban a patadas pouco faltaba. Por dicir verdades!

Como dicía Gabriel: Si por dicir verdades han de cortarme as mans…

E que é así, por dicir a verdade tivo grandes desgustos á conta diso. É verdade que non era unha persoa que dixera as cousas con un pouco de tacto, dicíaas tal como lle viñan, pero é verdade, si queres rezar colles e vaste a igrexa, pero este non é un sitio para rezar. Alí estaban Krutwig e Gabriel pegándose con todos e eles a rezar. Pois que recen, pero que respecten tamén o dos demais; o problema é que hai que respectar o que eu digo, pero o que tu dis non se ten en conta. Iso é así.

O caso é que no tema do batua cumpriuse a profecía que fixo nunha carta que lle escribiu a Manuel María, na que calculaba que o 35% está con nós e dentro de sete anos estará o 90%, cando fai sete anos estábamos nesa liña, Mirande en París, eu en Bilbao e Krutwig no exilio roxo.

Pero fíxate o pouco acostumado que estaba a que o alagaran que nunha ocasión chegou encantado á casa porque un rapaz de dezasete ou dezaoito anos díxolle: Aresti, nosoutros estamos contigo, sigue así, e viña todo cheo de orgullo do pouco habituado que estaba a que lle dixeran, adiante! Porque non tiña apoios e cada un poñía as súas trabas ó que pensaba, loxicamente, pero apoios ningún.

Gabriel tamén tería problemas coa censura e pola súa ideoloxía esquerdista, non?

A miña casa viñeron dous gardas civís a revolverme a casa. Tan brutos eran, que colleron o libro Harri eta herri e dicíalle un ao outro:

-.Mira, ETA. Ui! Harri eta… A este xa o pillamos.

Logo viron uns discos daqueles de vinilo que estaban en éuscaro e dicían:

-.Pro-ruso, mira, pro-ruso

Fai falta ser bruto. Cantas veces viñeron á casa!

Unha cousa que xa se me esquecía é que Gabriel, ademais de recitar, cantaba algunhas das súas poesías nos recitais.

Gabriel Cantaba as súas poesías no baño e polo pasillo con música de bersolari, pero cantaba mal. Natxo de Felipe dicíalle que como se pode cantar tan mal.

Pois eu creo que non cantaba mal. O poema Azken euskaldunaren heriotzea, que se pode escoitar nunha páxina de Susa, a min encántame, emociona iso de Euskadi madre mía

Euskadi madre mía no puedo quererte; si que chega moi dentro iso de solo me prometes sufrimiento y muerte. É moi dura, moi dura, esa canción.

Nunha ocasión gravaron un conto Natxo de Felipe, non sei quen mais, e Gabriel. A Gabriel, ao pobre, déronlle o papel de “lobo feroz” e tiña que poñer unha voz que asustaba aos nenos, e asustábaos tanto que despois dicían que non querían volver a oílo, porque poñía unha voz que… vamos!

Moitas grazas, Meli, Ezkerrirk asko.

(1).- Éuscaro unificado, polo que loitaron Gabrie Arestil, Federico Krutwig e o crego Luis Villasante.

(0)
0 Comments

Submit a Comment

O teu enderezo electrónico non se publicará Os campos obrigatorios están marcados con *

Artigos relacionados